Onvoorwaardelijk trouw aan de overheid: De Duyvendak-paradox

Deze woensdag is het dan eindelijk zo ver: het gewraakte boek ‘Klimaatactivist in de Politiek’ van Wijnand Duyvendak wordt ten doop gehouden in de Openbare Bibliotheek van Amsterdam. Zal ik er heen gaan – is het eigenlijk geen dwaasheid om een dergelijke show uit vrije wil bij te wonen? Maar, na alles wat reeds gezegd is, loop ik toch nog met een vraagje rond.

methode

Een van de eerste statements die Duyvendak te zijner verweer aanvoerde, was dat hij het soort acties als de informatie-diefstal bij Economische Zaken inmiddels afkeurt omdat het niet nodig zou zijn om buiten de wet om te handelen. Juist bij die actie kan ik me daar niets bij voorstellen: geheime info, die immers niet ‘bestaat’, kun je niet legaal boven water krijgen. Mijn vraag luidt dus: hoe dan, beste Wijnand? Hoe had het anders gekund?

Hoe strikt trek je de grenzen van burgerlijke ongehoorzaamheid? Dit vraagstuk waar GroenLinks zich op gaat beraden, is inmiddels allang beantwoord door o.a. Elsbeth Etty en Pieter Hilhorst. De mensen achter De Wraak van Jonkheer Mr. de Brauw hebben zich inderdaad niet gehouden aan het criterium van ‘voor je daden instaan’ en openlijk de wet overtreden. Het overtreden van de wet zelf is echter inherent aan burgerlijke ongehoorzaamheid. Femke Halsema had het zichbaar moeilijk met dat aspect en nam in een week tijd verschillende standpunten in. Etty schreef: Het kan niet waar zijn dat zij de staat en het recht aan elkaar gelijk stelt. (Ook haalde zij Thoreau aan met de frase „Why has every man a conscience, then?”)

voorwaarden

Wil de democratie zo functioneren dat onwettige acties niet langer nodig zijn, dan moet ze op zijn minst aan een aantal primaire voorwaarden voldoen. Het parlement (of de gemeenteraad) moet er dan bv. sterk op gericht zijn misstanden te zien en op te sporen. Maar je ziet al aan de landelijke GL dat een moderne, zichzelf respecterende oppositiepartij de eigen salonfähigkeit als hoogste prioriteit ziet – en dat bijt elkaar nogal. En nog afgezien daarvan zal de coalitie doelmatig de rijen sluiten wanneer zij daar belang bij heeft.

Daadwerkelijke openbaarheid van bestuur is een utopie. De WOB is er voor officiële documenten, niet voor datgene wat volgens bestuurders niet bestaat (of zelfs bij hen niet bekend is). Integriteit van de overheid is eveneens een wassen neus. Het houdt nl. in dat je de procedures volgt en dat heeft hoegenaamd niets met ethiek te maken. Het overheidsapparaat is nu eenmaal een bolwerk van opportunisme, geheimzinnige lobbies en dienstklopperij, en dat is niet of nauwelijks te ondervangen.

En zelfs als het allemaal optimaal zou functioneren, zul je nog klokkenluiders nodig hebben om malversaties aan het licht te brengen. Klokkenluiders gaan per definitie buiten hun boekje. De regeling die voor hen is ingesteld is van kracht, maar zelfs een overbekend geval als Fred Spijkers bungelt nog steeds in het luchtledige. Hoeveel ultimatums van de kant van de 2^e Kamer moeten er nog verstrijken? En zullen de schuldigen ooit verantwoording af moeten leggen? (Zelfs waakhond de Nationale Ombudsman hield het been niet stijf.)

blinde vlek

Het is overigens merkwaardig om te aanschouwen hoe de gemiddelde burger, die in het algemeen een onoverbrugbare kloof met de overheid ervaart, bij dit soort onderwerpen dan toch weer blijk geeft van een kinderlijk naief vertrouwen (en in dat opzicht blindelings achter Duyvendak aanhuppelt). Er zou “meer openheid zijn dan ooit”. Tja, voor hetzelfde geld zijn de banden met nog machtiger bedrijven nog meer verstrengeld geraakt en vakkundiger afgeschot dan ooit, en is al die wetgeving maar een fopspeen.

Beide zijn subjectieve beweringen die moeilijk hard te maken zijn. De naïviteit van de eerste stellingname vloekt echter hevig met het cynisme van de Kloof – het is het een of het ander. Het burgerlijke gevoel van zekerheid en veiligheid gaat blijkbaar niet noemenswaardig veel verder dan een eigen parkeerplaats voor de deur en zo nu en dan de scalp van een onwelgevallige boodschapper. Of we ondertussen belazerd en gemanipuleerd worden boeit hoegenaamd niet. Maar Wijnand Duyvendak zou beter moeten weten.

Dit artikel is ook verschenen op http://eurodusnie.nl. Op 10 oktober zal Wijnand Duyvendak daar te gast zijn.

toetje: over het zgn. rekenschap afleggen over de jaren 80 schreef Karin Spaink op 4 sept. een vlijmscherpe column getiteld Waarheidscommissie.