Requiem voor een referendum

Waarom zou de soap over een treintje tussen Gouda en de kust u interesseren? U, die niet langs het traject woont? Omdat het illustreert hoe onvoorstelbaar kronkelig prestigeprojecten zich voortbewegen, hoe kritische burgers via internet de publieke opinie onvermoed kunnen beïnvloeden en … hoe breed gedragen verzet, ondanks een referendum, geen gewicht in de schaal legt zodra de provincie het Hoge Woord* laat vallen.

Haec libertatis RGL (‘Al dit omwille van die stomme tram’)

Wat het helaas niet vermag te illustreren is hoe een klein maar dapper stadje succesvol weerstand bood tegen de overheersing, want dit keer is Leiden echt verloren. Het bestuur heeft de sleutels zonder enige strijd uit handen gegeven en daar o.a. 2 wethouders voor geofferd. Op 12 februari heeft de strijdbare oppositie vergeefs geprobeerd gaten te schieten in de toren van onwankelbare onwil waarin de verraders zich hebben verschanst. De democratie was reeds enige maanden daarvoor in de as gelegd.

Hoe heeft het zover kunnen komen? Voor de voorgeschiedenis, een overzicht van de gebeurtenissen tot aan het referendum van 7 maart 2007, lees Tramlijn-begeerte. Dan nu de balans van de afgelopen roerige periode:

on the right track …

De uitslag van het referendum was glashelder: 69% van de Leidenaren wil niet ‘dat de stad Leiden meewerkt aan de RGL door Leiden’. “Hij komt er niet!” riep ook de PvdA – de kiezer had immers gesproken. De kersverse gedeputeerden van de Provincie lieten echter direct weten daar geen boodschap aan te hebben. Behalve de meerderheid van de Leidse bevolking zijn ook belangenorganisaties als STOOM, ROVER en de Fietsersbond tegen de RGL. De NS liet weten dat ze, nu de RGL er wrsl. niet zou komen, wel weer bereid waren om de tafel te gaan zitten v.w.b. verbreding van het enkelvoudige stuk spoor tussen Leiden en Utrecht.

Er werd besloten een Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan (GVVP) op te stellen, waarbij vrije busbanen over de Hooi- en Langegracht bij gebleken succes op termijn zouden kunnen worden vertramd. Het plan als geheel werd van alle kanten positief beoordeeld, omdat het een integrale visie op alle vormen van vervoer inhield. Sommigen spraken min of meer openlijk de verwachting uit dat die hele tramtrein er al niet meer van zou komen, omdat de provinciale plannen zowel financieel als inhoudelijk behoorlijk bleken te rammelen. Mocht Leiden in de wielen gereden worden, dan kon ze altijd haar bijdrage intrekken en was het hele project in 1 klap van de baan.

… and still hit by a train

Na de zomer bleek echter dat er nogal wat voor nodig is om van een rijdende trein af te springen. Het college wilde in vergaande mate ‘ja’ tegen de provincie zeggen – als zou het Hooigracht-tracé in overeenstemming met het referendum zijn. Dit ging de SP-wethouders te ver: het stomme ding bleek toch de verwachte splijtzwam. Vervolgens werd ook de rest van het college naar huis gestuurd. Oppositie-partij CDA maakte daarop een lenige radslag en schaarde zich ineens achter de RGL, gezien de realiteit en zo… De juridische adviezen over de positie van Leiden blijken nl. zéér verschillend uitgelegd te kunnen worden (zie ook: e en h).

Dientengevolge hebben we nu een ‘breed’ pro-RGL-bestuur (bestaande uit PvdA, GL, VVD en CDA) dat blijft volhouden dat ze het referendum respecteren en dat het maar het beste is om geen ruzie te krijgen met de provincie. Hoe meer gekonkel er aan ons langs trekt, des te meer men in de stad iets heeft van ‘over mijn lijk!’. Daarbij zijn we vooral aangewezen op beproefde methoden uit de Middeleeuwen, vrees ik. Als ons in 2010 wederom de mogelijkheid wordt geboden om onze eigen vijand te kiezen, zullen we die beker dan maar eens laten passeren?

moderne Robin Hoods

Er liggen nog 2 ijzers in het vuur teneinde de Provincie Zuid-Holland te doen buigen. De SP Statenfractie doet een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur om boven tafel te krijgen waarom de Provincie meent zich aan het opstellen van een Milieu Effect Rapportage (MER) te kunnen onttrekken en Stichting Openbaar vervoer Op Maat (STOOM) beent naar de rechter vanwege het dreigement van de doorzettingsmacht*. In mijn kristallen bol zie ik – helaas! – geen van beide zegevieren.

de belangrijkste bezwaren tegen de RGL (z.o. a en b):
1) De berekening van de kosten deugt voor geen meter (voor Leiden geldt bv. dat onder andere de herinrichting van het Stationsplein ad 5 mio en de versteviging van bruggen en overkluizingen ‘niet is meegenomen’), evenmin als die van de exploitatie. De (lokale) kosten voor het ‘alternatieve’ Hooigrachttracé zijn nu op 90 miljoen beraamd.
2) De vervoerswaarde is zeer gering. Het is volstrekt onduidelijk of de RGL-West (richting kust) er gaat komen.
3) Los van de vraag of er eigenlijk behoefte is aan zo’n los lijntje, is het inefficiënt om door de Leidse binnenstad te gaan kachelen. De straten zijn te smal, zo is al eens gebleken. De verkeersveiligheid zal niet toe- maar afnemen.
4) Alle relevante belangengroeperingen zijn tegen, omdat er geen vervoersproblemen mee worden opgelost en alle andere weggebruikers extra in de knel zullen komen.

Het is, kortom, een broodmager en dus onevenredig duur antwoord op vervoersproblemen, waarvan het een aantal nieuwe erbij zal creëren. Er is bovendien veel schade berokkend aan de geloofwaardigheid van de politiek. Gedane zaken, gebaseerd op dromen van stijgende grondprijzen in o.m. het Groene Hart, nemen blijkbaar toch geen keer. De Nationale Ombudsman liet al weten dat de gang van zaken rond het referendum geen schoonheidsprijs verdient. Maar de pluchen stoelendans rond het stalen monster vindt in extase plaats – ons lot ligt in de handen van dwazen.

* Provinciale bestuursdwang of doorzettingsmacht is pas sinds enkele weken van kracht middels de nieuwe WRO (Wet Ruimtelijke Ordening).

relevante links:

van voor het referendum:
a) Enkele feiten
b) De strop of de dolksteek + dossier Paul Bordewijk

2007/2008:
c) Crisis dreigt in Leids college over Rijn Gouwe Lijn
d) ‘CDA mag het opknappen’
e) Nieuw college wil snel beslissing tracé RGL (bevat veel ‘links’) +
dossier SP-Leiden
f) Coalitieakkoord in de Raad (en verder)
g) RijnGouwelijn en Rijnlandroute
h) Het CDA en de RijnGouwelijn
i) Oppositie presenteert alternatieve overeenkomst RGL
j) ‘Provincie kiest RGL Breestraat’
k) Groen licht RGL-dwang Breestraat
l) Weg vrij voor RGL over Hooigracht

toegevoegd: Discussie over de RGL door de binnenstad van Leiden (2005/2010)

Update sept. ’10: De verkiezingen van 2010 brachten ons de wonderbaarlijke herrijzenis van D66 (van 2 naar 10 zetels) en een college met een open beleidsakkoord. Ze huldigen als leidend principe “Geen (medewerking aan de) RijnGouweLijn door Leiden” en vroegen een commissie o.l.v. senator Boele Staal om hen te adviseren hoe daar het beste inhoud aan kan worden gegeven. Uit het rapport, dat op 29-9 aan de raad werd gepresenteerd, komt naar voren dat verzet tegen de provincie zinloos is, maar ook dat een Milieu Effect Rapportage (MER) waarbij alternatieven moeten worden gewogen wel degelijk dient te worden uitgevoerd. Dit gegeven wordt vooralsnog door voor- en tegenstanders zeer verschillend geïnterpreteerd*. In elk geval gaat een MER-traject een jaar in beslag nemen (en in maart zijn er provinciale verkiezingen).

*zie de reacties van de 4 collegepartijen: SP, D66, VVD en CDA

Update april ’11: Op 21 april komt er ineens toch nog onverwachts een einde aan de boze droom, met de presentatie van het akkoord van het nieuwe provinciebestuur. Men wil de RGL over bestaand spoor aanleggen, met vertrambare busbanen richting de kust. Ondanks dat ons steeds werd voorgehouden dat de bestaand spoor-variant pas echt een dure grap was, schiet er nu 100 mio over die van OV naar asfalt wordt overgeheveld. De Ringweg-Oost, waardoor we reeds op voet van oorlog met Leiderdorp waren geraakt, gaat weliswaar nu niet door, maar de Rijnlandroute wel – en wel via het meest omstreden tracé: door Voorschoten, Stevenshof en Oostvlietpolder. Niettemin was het voor velen een feestdag, hoewel de provincie ook heel wat uit te leggen heeft en schadeclaims tegemoet kan zien.

foto’s: 1. aan u de keuze: goedschiks of kwaadschiks. 2. de Blauwe Tram, bijgenaamd ‘de moordenaar’, destijds in de Breestraat. 3. een live-simulatie van het effect van de RGL in de huidige Breestraat.

Onvoorwaardelijk trouw aan de overheid: De Duyvendak-paradox

Deze woensdag is het dan eindelijk zo ver: het gewraakte boek ‘Klimaatactivist in de Politiek’ van Wijnand Duyvendak wordt ten doop gehouden in de Openbare Bibliotheek van Amsterdam. Zal ik er heen gaan – is het eigenlijk geen dwaasheid om een dergelijke show uit vrije wil bij te wonen? Maar, na alles wat reeds gezegd is, loop ik toch nog met een vraagje rond.

methode

Een van de eerste statements die Duyvendak te zijner verweer aanvoerde, was dat hij het soort acties als de informatie-diefstal bij Economische Zaken inmiddels afkeurt omdat het niet nodig zou zijn om buiten de wet om te handelen. Juist bij die actie kan ik me daar niets bij voorstellen: geheime info, die immers niet ‘bestaat’, kun je niet legaal boven water krijgen. Mijn vraag luidt dus: hoe dan, beste Wijnand? Hoe had het anders gekund?

Hoe strikt trek je de grenzen van burgerlijke ongehoorzaamheid? Dit vraagstuk waar GroenLinks zich op gaat beraden, is inmiddels allang beantwoord door o.a. Elsbeth Etty en Pieter Hilhorst. De mensen achter De Wraak van Jonkheer Mr. de Brauw hebben zich inderdaad niet gehouden aan het criterium van ‘voor je daden instaan’ en openlijk de wet overtreden. Het overtreden van de wet zelf is echter inherent aan burgerlijke ongehoorzaamheid. Femke Halsema had het zichbaar moeilijk met dat aspect en nam in een week tijd verschillende standpunten in. Etty schreef: Het kan niet waar zijn dat zij de staat en het recht aan elkaar gelijk stelt. (Ook haalde zij Thoreau aan met de frase „Why has every man a conscience, then?”)

voorwaarden

Wil de democratie zo functioneren dat onwettige acties niet langer nodig zijn, dan moet ze op zijn minst aan een aantal primaire voorwaarden voldoen. Het parlement (of de gemeenteraad) moet er dan bv. sterk op gericht zijn misstanden te zien en op te sporen. Maar je ziet al aan de landelijke GL dat een moderne, zichzelf respecterende oppositiepartij de eigen salonfähigkeit als hoogste prioriteit ziet – en dat bijt elkaar nogal. En nog afgezien daarvan zal de coalitie doelmatig de rijen sluiten wanneer zij daar belang bij heeft.

Daadwerkelijke openbaarheid van bestuur is een utopie. De WOB is er voor officiële documenten, niet voor datgene wat volgens bestuurders niet bestaat (of zelfs bij hen niet bekend is). Integriteit van de overheid is eveneens een wassen neus. Het houdt nl. in dat je de procedures volgt en dat heeft hoegenaamd niets met ethiek te maken. Het overheidsapparaat is nu eenmaal een bolwerk van opportunisme, geheimzinnige lobbies en dienstklopperij, en dat is niet of nauwelijks te ondervangen.

En zelfs als het allemaal optimaal zou functioneren, zul je nog klokkenluiders nodig hebben om malversaties aan het licht te brengen. Klokkenluiders gaan per definitie buiten hun boekje. De regeling die voor hen is ingesteld is van kracht, maar zelfs een overbekend geval als Fred Spijkers bungelt nog steeds in het luchtledige. Hoeveel ultimatums van de kant van de 2^e Kamer moeten er nog verstrijken? En zullen de schuldigen ooit verantwoording af moeten leggen? (Zelfs waakhond de Nationale Ombudsman hield het been niet stijf.)

blinde vlek

Het is overigens merkwaardig om te aanschouwen hoe de gemiddelde burger, die in het algemeen een onoverbrugbare kloof met de overheid ervaart, bij dit soort onderwerpen dan toch weer blijk geeft van een kinderlijk naief vertrouwen (en in dat opzicht blindelings achter Duyvendak aanhuppelt). Er zou “meer openheid zijn dan ooit”. Tja, voor hetzelfde geld zijn de banden met nog machtiger bedrijven nog meer verstrengeld geraakt en vakkundiger afgeschot dan ooit, en is al die wetgeving maar een fopspeen.

Beide zijn subjectieve beweringen die moeilijk hard te maken zijn. De naïviteit van de eerste stellingname vloekt echter hevig met het cynisme van de Kloof – het is het een of het ander. Het burgerlijke gevoel van zekerheid en veiligheid gaat blijkbaar niet noemenswaardig veel verder dan een eigen parkeerplaats voor de deur en zo nu en dan de scalp van een onwelgevallige boodschapper. Of we ondertussen belazerd en gemanipuleerd worden boeit hoegenaamd niet. Maar Wijnand Duyvendak zou beter moeten weten.

Dit artikel is ook verschenen op http://eurodusnie.nl. Op 10 oktober zal Wijnand Duyvendak daar te gast zijn.

toetje: over het zgn. rekenschap afleggen over de jaren 80 schreef Karin Spaink op 4 sept. een vlijmscherpe column getiteld Waarheidscommissie.